Merkür, Venüs, Dünya ve Mars'ın yer aldığı İç Güneş Sistemi'ndeki tek cüce gezegen ve aynı zamanda tek yabancı cisim olan Ceres hakkında oldukça doyurucu bir yazı. ceres, iç güneş sistemi'nde yer alan tek cüce gezegen ve aynı zamanda tek yabancı cisimdir. ceres aslında gezegen olmanın üç şartından ikisini karşılar Bubulmacanın çözümü 8 harftir ve A A harfi ile başlar. Aşağıda, Güneş sisteminde, bağımsız dolaşan gök cismi için doğru cevabı bulacaksınız, eğer bulmaca'ü bitirmek için daha fazla yardıma ihtiyacınız olursa navigasyonunuza devam edin ve Arama fonksiyonumuzu deneyin. Bulmacada 'Güneş Sistemi'ndeki Gezegenden Küçük Gök Cisimleri' nedir sorusunun cevabı: Kare ve çengel bulmacada sorulan 'Güneş Sistemi'ndeki Gezegenden Küçük Gök Cisimleri' sorusunun yanıtı 8 harfli dir ve cevaba ise Asteroit yazabilirsiniz. Dünya uzay boşluğu içerisinde diğer gök cisimleri ile birlikte yer alır. Evren, boyutları bilinemeyen ve hesaplanamayan bir boşluktur. Evrende sayısı bilinmeyen galaksi (gök ada) sistemleri bulunur. Galaksilerin içinde çok sayıda yıldız sistemleri bulunur. Güneş sitemi içerisinde gezegenlerin özellikleri Gök cisimleri dendiği zaman aklımıza yıldız, güneş, ay, gezegen, kuyruklu yıldızlar, nebülözler gibi cisimler gelecektir. Gök cisimler uzayda yer kaplayan devasa yapılardır. Dünyamızı da içine alan gök cisimleri oldukça büyük ve hayranlık uyandırıcıdır. Gök cisimleri arasındaki mesafe alışık olmadığımız bir cash. GÜNEŞ SİSTEMİ VE ÖTESİ UZAY BİLMECESİ EVREN Dünyanın da içinde bulunduğu bildiğimiz ve bilmediğimiz bütün yapıların içinde yer aldığı boşluğa denir. EVREN NASIL OLUŞTU? En iyi kuram büyük patlama kuramıdır. Bu kurama göre herşey yaklaşık 14 milyar yıl önce çok yoğun ve sıcak bir noktada meydana gelen patlama sonucu ortaya çıkan çok sıcak bir gazla doldu ve sürekli olarak büyüdü. Yaklaşık olarak bir milyon yıl sonra bu gaz büyük oranda yoğunlaşarak gökadalar , nebulalar, yıldızlar meydana geldi. İlk patlamadan bu yana evrenda daha birçok patlama meynada gelmektedir. EVRENİN BELİRLİ BİR HACMİ VARMI? Evrenin sürekli genişlediğini gösterir. Samanyolu gök adasında bulunan Güneş ve gezegenler arasındaki yer çekimi etkisinden dolayı birbirlerinden uzaklaşmamalarına rağmen arasındaki uzaklık sürekli artar. Evrenin ne kadar hızlı genişlediği konusunda herhangi bir sınır yoktur. GÖK ADALAR Evrenin gök adalardan, gezegenlerden, bulutsulardan, gök taşlarından ve trilyonlarca yıldızdan oluştuğunu keşfetti. Evrendeki trilyonlarca yıldız ve yıldızlararası madde bir araya gelerek gök adaları oluşturmuşlardır. Gök adalarındaki yıldız sayıları farklılık gösterir. En büyük gök adadaki yıldız sayısı yaklaşık üç trilyon, en küçük gök adadaki yıldız sayısı ise yüz milyar kadardır. Gök adaların varlığını keşfeden ilk bilim insanı gök bilimci EDWİN HUBBLE’ dir. • Samanyolu okadar büyüktür ki bir ucundan diğer ucuna ışık hızı ile yolculuk yapılırsa yüz bin yıl sürer. Evreni Oluşturan Gök Adalar Şekillerine Göre İsim Alırlar. SARMAL GÖK ADALAR *Büyük miktarda gaz ve toz içerir. *Genç ve yaşlı yıldızlar bulundurur *Biçimleri rüzgar gülüne benzer. *Merkezinde parlak yıldızlar bulundurur. *Güneş sisteminin yer aldığı saman yolu bu tip gök adalara örnektir. ELİPTİK GÖK ADALAR *Yuvarlak ya da oval biçimlidir. *Çok az miktarda soğumuş gaz ve toz içerir. *Yapısında yaşlı yıldızlar çoğunluktadır. *Yaşlı yıldız nüfusunun çoğunluğundan dolayı, mavi renkte görünen sarmal gök adalarının aksine sarı-kırmızı renktedir. DÜZENSİZ GÖK ADALAR *Belirli bir hacmi yoktur. *Yapısında gaz ve toz çoktur. *Hem genç hem de yaşlı yıldızları içerir. YILDIZLAR Işık saçan dev gaz küreleridir. Evrendeki hidrojen yığınlarının bir araya gelip sıkışmasıyla meydana gelirler. *Güneş orta büyüklükte bir yıldızdır. Betelgeuse yıldızı güneşin çapının yaklaşık 800 katı büyüklüğündedir. *Yıldızların parlaklıkları da değişiklik gösterir . Deneb yıldızı güneşten yaklaşık kat daha parlaktır. *Yıldızlar canlı değildir ama tıpkı canlılar gibi doğar, yaşlanır ve ölürler. Yıldızların hayatı nebulaların içinde başlar. *NEBULABULUTSU yıldızlar arasında bulunan boşluklarda yer alan ve yıldızların yaydıkları ışık ile görülen yoğun gaz ve toz birikintileridir. Bir yıldızın yaşam öyküs* • Bulutsu içindeki gaz ve toz bulutu toplanmaya başlayarak yoğun küreyi oluşturur. • Merkezindeki sıcaklık yeterince yükseldiğinde yıldız patlamaya başlar. • Yıldızın kütlesindeki hidrojenin helyuma dönüşmesiyle yüksek enerji ortaya çıkar. Bu enerji yıldızın büyümesine ve daha çok patlamasına neden olur. • Yaklaşık 100 bin yıl içinde genç bir yıldız çok parlak bir cisim durumuna gelir ve en büyük boyutlarına ulaşır. Bu aşamada yıldız kırmızı dev adını alır. • Zaman içerisinde süpernova patlamasıyla kırmızı devin dış tabakaları ayrılır ve uzaya doğru yayılır. • Yaşlanan yıldızdan geriye, büzülen küçülen çekirdeğinden veya merkezinden başka bir şey kalmaz. Buna beyaz cüce denir. • Yanıp bitmiş yıldız parlamak için çok soğumuştur. Bu öl*gök cismine siyah cüce denir. Yıldızlar mavi, sarı ve kırmızı renklerdedir. Mavi yıldızlar genç, Sarı yıldızlar yetişkin, Kırmızı yıldızlar ise yaşlı yıldızlar olarak sınıflandırılır. Yıldızlar konumlarına göre farklı şekillere benzetilerek ortaya takımyıldızları ortaya çıkıyor bilinen takımyıldızlarından bazıları; Küçükayı, boğa, akrep, avcı, kuğu… GÜNEŞ SİSTEMİ Güneşi ve güneşin çekim alanındaki gök cisimlerini kapsayan sistemdir. Gezegenler, asteroitler, kuyruklu yıldızlar, gök taşları ve doğal uydular bulunmaktadır. Gaz bulutu içindeki süpernovalar sayesinde güneş ile güneşin oluşumu sırasında gaz ve tozlardan ibaret güneş bulutsusundan çeşitli gezegenler oluşmuştur. GÜNEŞ • Güneş parlaklık ve büyüklük bakımından cüce yıldızlar grubuna girer. • Çapı yaklaşık olarak milyon kilometredir. • Kendi etrafında saatte 7000 kilometre hızla döner. • Yüzey sıcaklığı yaklaşık 5500 c0 dir. • Gök cisimleri ve gezegenler güneş etrafında eliptik bir yörüngeyle dolanır. GEZEGENLER Gezegenler güneş etrafında dolanan gök cisimleridir. Güneş etrafında dolanan sekiz tane gezegen gezegenlerin 200’e yakın uydusu, üç gezegen ceres, Plüton, eris ve milyonlarca gök cisimleri bulunur. Gezegenlerin güneşe yakınlıklarına göre sıralaması Merkür-Venüs-Dünya-Mars-Jüpiter-Satürn-Uranüs-Neptün İlk dört gezegen iç, son dört gezegen ise dış gezegen olarak adlandırılır. iç gezegenler karasal yapıda, dış gezegenler birer dev gaz küreleridir. MERKÜR • Gezegenler içindeki en küçük, güneşe yakınlık bakımından en yakın gezegendir. • Güneş etrafında çok hızlı dolanır. • Güneş etrafında dolanımını 88 günde tamamlar. Bu nedenle Merkür de iki gündoğumu arası yaklaşık 176 dünya gün*uzunluğundadır. • Yüzeyi kraterlerle kaplıdır. • Yüzey sıcaklıkları çok farklıdır. Güneş’i gören yüzeyinde sıcaklık 430 C0 yi, karanlık yüzeyinde ise -175C0 yi bulur. • Doğal uydusu yoktur. VENÜS • Kayalık bir gezegen olup, güneşe yakınlık bakımından ikinci sırada yer alır. • Kendi etrafındaki dönüş*yaklaşık olarak 230 günde tamamlar. • Atmosferin yoğunluğu gezegenin çevresinde sera etkisi yaratır. Bu nedenle yüzey sıcaklığı 450C0 yi bulur. • Güneş sistemindeki en sıcak gezegendir. • Diğer gezegenlerin tersine, saat yönünde yapar. Bu yüzden Venüs te güneş batıdan doğarken, doğudan batar. • Doğal uydusu yoktur. DÜNYA • İnsanoğlunun yaşamını sürdürdüğ*ve yaşamın olduğu tek gezegendir. • Güneşe yakınlık bakımından üçünc*sırada yer alır. • Güneş etrafında tam bir dolanımını 365 gün 6 saatte tamamlar. • Uzaydan bakıldığında masmavi görünür bunun nedeni de üzerinde nehirlerin, göllerin, denizlerin ve akarsuların bulunmasından kaynaklanıyor. • Dünya atmosfer denen hava küreyle kaplıdır. Dünyayı aşırı sıcak ve aşırı soğuktan korur. • Dünyanın tek uydusu AY’dır. MARS • Güneşe yakınlık bakımından dördünc*sırada yer alır. • Güneş etrafındaki dolanımını 687 günde tamamlar. • Dünyanın yarısı büyüklüğünde olan, soğuk bir gezegendir. • Yüzeyinde bol miktarda demir bulunduğu için kırmızı renkte görünür. • Çevresini saran ve karbondioksitten oluşmuş atmosferi vardır. • Güneş sisteminde bilinen en büyük yanar dağına ve daha birçok yanardağa sahiptir. Bu yanardağ OLYMPUS MONS . • İki doğal uydusu vardır. Bunlar phobos ve deimos tur. JÜPİTER • Güneşe yakınlık bakımından beşinci sırada yer alan Jüpiter ile gaz devi kürelere geçiş yapıyoruz. • Güneş sisteminin en büyük kütleli gezegenidir. diğer bütün gezegenlerin toplamından da büyüktür ve içine yaklaşık 1000 tane dünya sığabilir. • Jüpiter’in bilinen 63 tane uydusu bulunur. Bunların en önemlileri; Europa, Callisto, Ganymede ve Io dur. • Kendi etrafında çok hozlı döndüğün*için atmosferdeki bulutlar, ekvatora paralel kuşaklar oluşturur. • Hızından dolayı Jüpiter ’ de yaklaşık 10 saatte bir güneş doğar. • Jüpiter in hareketli atmosferinde fırtınaların oluştuğu büyük kırmızı lekesi kolaylıkla gözlemlenebilir. SATÜRN • Güneşe yakınlık bakımından altıncı sırada yer alır. • İnce ve geniş halka sistemine sahiptir. • Buz ve kayalardan oluşmuş halkanın kalınlığı 1 kilometreden azdır. • Tümüyle gazdan oluşmuştur. • Halkalı tek gezegen Satürn dür. • Satürn ün yörüngesinde 60’ tan fazla uydusu dolanır. Bunlardan biri olan titan, Merkür den bile büyüktür. • Uydularının yedi tanesi eş yörüngelidir yani aynı yörüngede dolanırlar. URANÜS • Büyüklük bakımından üçünc*olan Uranüs, güneşe yakınlıkta yedinci sıradadır. • Atmosferinde metan bulunduğu için mavi-yeşil renkte görünür. • Dönme ekseni yörünge düzlemine çok yakındır. • Güneş etrafındaki yörüngesinde yuvarlanıyormuş gibi görünür. Bu dolanımını 84 yılda tamamlar. • Toz şeritleriyle kaya parçalarından oluşan 11 halkası vardır. • Bilinen 27 tane uydusu bulunur. Bunlardan bazıları Miranda, Titania, Ariel, Umriel ve Oberon dur. NEPTÜN • Güneşe yakınlık bakımından sekizinci sırada yer alır. • Güneşe çok uzak olduğu için Neptün deki öğle vakti dünyadaki akşamüst*gibidir. • Diğer gaz devlerinde olduğu gibi Neptün de de şiddetli rüzgarlar ve fırtınalar vardır. • Atmosferinde belirgin birkaç bulut görünür. Bunların en büyükleri çapı dünya kadar büyük olan Kara Leke dir. • Büyük ve küçük kara lekeler saatte 2000 km ye ulaşan fırtınalardır. CÜCE GEZEGEN PLÜTON 24 ağustos 2006 tarihinde yapılan yenı tanımlamada Plüton cüce gezegen olarak tanımlanmıştır. Alınan karara göre cüce gezegen ; • Güneş çevresindeki yörüngede dolanır. • Yörüngesinin civarı temizlenmemiş olmalıdır. • Bir gezegenin uydusu olmamalıdır. Plüton un yörüngesi civarında Kuiper kuşağı bulunduğu için çevresi temizlenmemiştir. Kendisine ait uydusu bulunur Charon. Belirlenen diğer cüce gezegenler Ceres ve Eris tir. AY • Latince adı LUNA olan ay dünyanın tek uydusudur. • Dünya etrafındaki dolanımını günde tamamlar. • Güneşten aldığı ışığı dünyamıza yansıtır. • Atmosferi ve suyu yoktur bu nedenle kuru ve çoraktır. • Yüzeyinde gök cisimlerinin çarpması sonucu oluşan birçok krater bulunur. • Ayın kendi ekseni etrafında 27 günde tamamlar. Kendi etrafında ki dolanımıyla dünya etrafındaki dolanımını yaklaşık aynı saatlerde tamamladığı için ayın hep aynı yüzeyi bize dönüktür. • Ayın dolanımından dolayı güneşten aldığı ışınlara farklı yansıtır ve ayın evreleri oluşur. • Ayın dört tane evresi bulunur bunlar sırasıyla YENİAY, İLK DÖRDÜN, DOLUNAY ve SONDÖRDÜN olarak isimlendirilir. KUYRUKLU YILDIZLAR Güneş sisteminin en istikrarsız üyeleridir. Güneş etrafında basık, eliptik yörüngelerde dönerler. Örneğin; HALLEY kuyruklu yıldızı 76 yıllık yörünge dönemine sahiptir. Kuyruklu yıldızlar “kirli kartopları “ olarak adlandırılırlar. Çekirdeği kaya ve toz ve buzlardan oluşur. Güneşe yaklaşan kuyruklu yıldızlar ısınır, buzları buharlaşmaya başlar. Kuyrukları güneşin aksi yönüne doğru uzanır. İyice uzaklaştıklarında ise kuyrukları küçülüp yok olur. En parlak kutup yıldızı çok uzakta bulunan Oort bulutunda oluşur. ASTEROİT KUŞAĞI Güneş sistemi Mars’ tan sonra gelen asteroit kuşağıyla ikiye ayrılmış gibidir. Asteroit kuşağında; küçük gezegenler, gezegenimsiler ve asteroitler olarak bilinen on binlerce cüce dünyalar bulunmaktadır. Asteroitler incelenirken birbirlerinden çok farklı fiziksel ve yüzey özellikleri bulunmuştur. METEORİTLER METEORİT Yeryüzüne düşen gök taşları METEOROİD Uzaydaki küçük gök taşları METEOR Bir meteoroid atmosfere girdiğinde gözlenen parlak ışımadır. Güneş çevresinde çeşitli yörüngelerde dolanan boyutlara 10 km-1 mm arasında değişebilen kuyruklu yıldız veya astroitlerin kalıntılarıdır. Atmosferde ilerleyen gök taşı sürtünme ile ısınır yanar ve ışık saçmaya başlar. Halk arasında bu olaya yıldız kayması denir. Bu ışıklı olay meteor veya akan yıldızdır. Meteorit denilen bu parçalar çok büyük olursa yer yüzünde krater çukurlar oluşur. Yılın belirli gecelerinde meteor sayısı artar gökyüzünde meteorlar adeta yağmur gibi gözlenir. Meteorların izlediği yollar çizilirse tüm yolların aynı noktada kesiştiği görülür. Saçılma noktasının bulunduğu takımyıldızının adını alır. Bunlardan bazıları Perseit, Leonit ve Orionit’ tir. Perseit meteor yağmurunun en yoğun olduğu zaman 12 ağustosu 13 ağustosa bağlayan gecedir. GÖK BİLİMİ Gök bilimi yeryüzündeki en eski bilimlerdendir. Önceleri evrenin yapısı Dünyanın merkezde olduğu, diğer gezegenlerin onun çevresinde döndüğ*modelle açıklanıyordu. Daha sonra Samos’ lu Aristarchus evrenin merkezinde güneşin olduğu görüşün*savunmuş. Güneş’ in ve Ay’ ın boyutlarını ve uzaklıklarını hesaplamaya çalışmıştır. Nicolaus Copernicus modern zamanın ilk güneş merkezcil açıklamasını yapmıştır. Johannes Kepler ise Mars’ ı inceleme görevinde Mars’ın, odaklarından birinde Güneş bulunan eliptik yörünge izlediğini bulmuştur. Galileo Galilei ise gökyüzün*incelemek üzere teleskop kullanan ilk kişidir. Güneş’ in karanlık lekelerinin hareket ettiğini, Ay’ ın kraterlerle dolu olduğunu, Jüpiter in 4 büyük uydusunu keşfetmiştir. UZAY TEKNOLOJİSİ 17. yüzyılda teleskobun icadından sonra uzaya olan ilgi daha da artmıştır. Dünya yörüngesine yerleştirilmiş Hubble uzay teleskobu ve daha birçok uzay teleskobundan çekilen fotoğrafların yanında, insanlı ya da insansız uzay keşifleri yapılmakta, uzaya yapay uydular gönderilmektedir. 1971 yılında Mars’ a Mars 3 adında, gezegenin fotoğraflarını çekecek sonda gönderilmiştir. Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün’ *inceleyen Voyoger 2 sondası güneş sistemini incelemeye devam etmektedir. 12 Nisan 1961’ de YURİ GAGARİN isimli kozmonot ilk defa uzaya çıkan insan olmuştur ve uzay aracıyla Dünya’nın çevresinde bir kez dönmüştür. Uzaydaki her çeşit değişikliği gözlemek, incelemek ve veri toplamak için gözlemevleri de kurulmuştur. Ülkemizde TÜBİTAK, ODTÜ, EGE, ERCİYES, İSTANBUL, BOĞAZİÇİ VE ÇANAKKALE 18 MART üniversitelerinin gözlemevleri bulunmaktadır. NOT insanlı uzay yolculuğundan sonra 20 Temmuz 1969 tarihinde Apollo-11 uzay aracıyla Güneş Sistemi Ötesi Gök Cisimleri Evren Bütün gökcisimleri ve aralarındaki boşluğun tamamına evren denir. Uzay Evrenin Dünya dışında kalan kısmına uzay denir. Evrenin Oluşumu İle İlgili Görüşler ve Başlangıcı Olmayan Evren. Evrenin başlangıcı bir zaman öncesinden beri var ,sonsuza kadar devam edecek . Newton tarafından öne sürülen hareketsiz ve başlangıcı olmayan bir modeldir. Günümüzde kabul edilmemektedir. Patlama Bing Bang -1927 Georges Lemaitre Bu görüşe göre ;başlangıçta hiç bir şey yoktu .Zaman geçmiyordu ne madde ne enerji, hatta boşluk yoktu. Çünkü uzayın kendisi de yoktu. Zaman geçmiyordu, çünkü zamanda yoktu. Bu hiçlikten atomdan da küçük bir ateş topu çıktı. Güneşin çekirdeğinden trilyonlara kat daha sıcak. Evreni oluşturan her şey iğne deliğinden milyonlarca kat bu küçük noktadan saniyede evren oluştu. Bilim adamları yaptıkları araştırmalar sonucu evrendeki gök cisimlerinin birbirinden uzaklaştığını ortaya koymuştur. Gök cisimlerinin birbirinden uzaklaşması evrenin sürekli genişlediğini ortaya çıkarmıştırEdwin Hubble. Evren genişlediğine göre bu durum evrenin tek bir noktadan başladığını gösterir. Bilim insanlarına göre büyük patlama üzerinden yaklaşık 13,7 milyar yıl geçmiştir. Bu duruma göre evren 13,7 milyar yaşında diyebiliriz. GÖK CİSİMLERİ Gökyüzünde irili ufaklı cisimlere gök cismi denir. Bunlardan çoğunu göremeyiz. Yıldızlar, kuyruklu yıldızlar, gezegenler, meteorlar ,uydular ,asteroitler ,galaksiler birer gök cismidir. YILDIZ *Çevresine kendiliğinden ısı ve ışık yayan gök cisimleridir. Küresel şekle sahiptirler. *Uzayda ’bulutsu’’ adı verilen çok sıcak gaz ve toz yığınlarının bir araya gelip sıkışmalarıyla meydana gelir. *Ağırlıklı olarak Hidrojen ve Helyum elementlerinden oluşur. *Dünya’dan çıplak gözle görülebilen altı bin yıldız vardır. *Yıldızlar meydana gelir, büyür ve ölürler.NotBüyük yıldızların ortalama 1 milyon yıl ,küçük yıldızların 10- 100 milyar yıl ömrü vardır. *Yıldızlar farklı renktedir. Bunun nedeni sıcaklıklarının farklı olmasıdır. En sıcak Beyaz, mavi Orta sıcak Sarı Güneş gibi Soğuk Kırmızı *Yıldızların konumları sabittir. Bulundukları yerde kendi eksenleri etrafında dönerler. NOT Kutup yıldızı adı verilen yıldız Dünya’nın ekseni ile hemen hemen aynı doğrultuda olduğundan diğer gök cisimlerinin aksine yer değiştirmez. Bulunduğu yön hep kuzeyi gösterir. Kuzey yıldızı ve Demir Kazık ta denir. Takım Yıldız Çok eski zamanlarda insanlarBabil, Roma ve Yunanlılar gökyüzündeki yıldızları hayali çizgilerle birleştirerek hayvan ,geometrik şekil ,efsanevi kahramanlara benzetmişlerdir. ’Dünyadan bakıldığında sergiledikleri görünüm sebebiyle bir arada bulunan yıldız gruplarıdır.’’ Örnek *Küçük ayı *Büyükayı *Çoban *Başak *Kuzey Tacı *Orion avcı *Kraliçe *Ejderha *İnci *Çalgı *Emukuşu *Kuğu *Tüm burçlar birer takım yıldızıdır Yay,Terazi…… *Takım yıldızını oluşturan yıldızların birbirine göre konumları aynıdır ,değişmez .Konumları değişseydi takım yıldızlarının görünümleri aynı kalmazdı. *Yıldızların adlandırılmasını, yerlerinin kolay bulunmasını ve gökcisimlerinin yerlerini bulmamızı kolaylaştırır. *Gökyüzünün incelenmesinde kolaylık sağlar. Işık Yılı İki gök cisminin arasındaki uzaklığı km ile ifade etmek yetersiz kalır. Bunun yerine ışığın 1 yılda aldığı yolu ifade eden ışık yılı kavramı kullanılır. *Işık boşlukta 1 saniyede km ,1 yılda 9,46 trilyon km yol alır. *1 ışık yılı=9,46 trilyon km. *Işık yılı zaman değil uzunluk ölçüsüdür. NOT=Güneş bize 150 milyon km uzaklıktadır ve en yakın yıldızdır. Güneşin ışığı 8 dakika 20 saniyede Dünyaya ulaşır. -Dünyaya en yakın ikinci yıldız 4,2 ışık yılı 40 trilyon km uzaklıktadır. -Güneşe çıplak gözle ,dürbün uzun süre bakılmamalıdır. Göz kusurlarına ,geçici ve kalıcı körlüğe neden , Newton , Biruni bu yüzden geçici kör olmuşlardır. GEZEGEN Çevresine ısı ve ışık yaymayan ,yıldızlardan aldığı ışığı yansıtan ve yıldızların etrafında belirli yörüngelerde dönen büyük gök cisimleridir. Parlak görünürler. Geceleri gökyüzünde parlayan gök cisimlerinin bazıları gezegendir. Katı ve gaz halde bulunabilirler. Yıldız Gezegen *Isı ve ışık kaynağıdır. *Isı ve ışık kaynağı değildir, ışığı yansıtırlar. *Sıcaklıkları yüksektir. *Sıcaklıkları düşüktür. *Işığı titreşir. *Işığı titreşmez. *Boyutları büyüktür. *Boyutları küçüktür. *Yeri ve konumu değişmez. *Yeri ve konumu sürekli değişir. *Küre şeklindedir. * Küre şeklindedir. KUYRUKLU YILDIZ Güneş çevresinde dolanan donmuş gaz, buz ve tozlardan oluşan gök cisimlerine ’kuyruklu yıldız’’ denir. Kuyruklu yıldızlara yapısındaki maddelerden dolayı ’kirli kartopu’’ da denir. *Birer yıldız değildir. *Isı ve ışıkları yoktur. *Güneşten aldığı ışığı yansıtır. *Kuyruk ve çekirdek denen iki kısımdan oluşur. *Güneşe yaklaştıklarında içerdikleri buz bir miktar erir. Buzla karışmış toz serbest kalır. Serbest kalan gaz , toz ve taş parçaları güneş rüzgarları ile itilir, çekirdeğin arkasına savrulur. Böylece kuyruklu yıldızın kuyruğu oluşur. *Güneşin çevresinde uzun ve geniş eliptik yörüngelerde dolanır. *Keşfeden kişinin isimleri verilir. *En ünlü kuyruklu yıldız 76 yılda bir gözlenen ’Halley’’ kuyruklu yıldızıdır. Bunun dışında ; *Ikaye Zhang *Hale-Bopp *Nagatha *Hyakutake NOT710 kuyruklu yıldızdan 121 tanesi 200 yılın altında bir sürede tekrar görünür. METEOR *Kuyruklu yıldızlardan kopan veya uzayda belli bir yörüngesi olmayan taş ,kaya veya metal parçalarına meteor denir. *Meteorlar uzaydaki gök cisimlerine düştüğü zaman açtığı çukurlara ’meteor çukuru’’ denir. *Meteorlar Dünyanın kütle çekim kuvvetiyle atmosfere girerek ,atmosferdeki gazlara sürtünerek yanar. Bazı meteorlar tamamen yanmadığında yeryüzüne ulaşan meteorlara ’Göktaşı’’ ,düştüğü yerde oluşan çukura ’Göktaşı Çukuru’’ denir. *Atmosfere giren meteorların atmosferdeki gazlara sürtünmesi sonucu ısınması , akkor haline gelerek çevresine ışık saçması olayına meteor yağmuru denir. Halk arasında ’yıldız kayması’’ veya ’akan yıldız’’ denir. UYDU Gezegenlerin etrafında gezegenle beraber hareket eden gök cisimleridir. Her gezegenin uydusu yoktur. Ay Dünyanın doğal uydusudur. Dünyanın 900 tane yapay uydusu vardır. Bu uydular iletişimde kullanılır. GALAKSİ Gök Ada *Yıldızlar ve diğer gök cisimlerinden içerisinde bulunduğu sistemlerdir. Dönme hareketi yaparlar. *Galaksilerde 10 milyondan -1 trilyona kadar yıldız vardır. * Gök adalar sarmal, eliptik ,şapka ya da düzensiz şekildeki yapılardır. *Güneş sistemimiz ’SAMANYOLU’’ gök adası içindedir. Sarmal şekillidir. Merkezden dışa doğru sarmal kollar sistemi bu kollardan ’avcı kolu’’ üzerindedir. Samanyolu galaksisinde yaklaşık 200 milyar yıldız vardır. *Andromeda galaksisi Dünyaya 2 milyon ışık yılı uzakta *Sombrero galaksisi Şapkaya benzer. Dünyanın Adresi Samanyolu galaksisi -Avcı Kolu -Güneş sistemi ASTEROİT Gezegenimsi gök cisimleri-Küçük gezgenler *Güneş sisteminin oluşumundan arta kalan büyük kaya veya metal parçaları asteroit kuşağını oluşturur. *Mars ve Jüpiter gezegenleri arasında yer alır. *İç gezegenler Merkür,Venüs,Dünya,Mars ve dış gezegenler Jüpiter,Satürn,Uranüs,Neptün arasındaki sınırı oluşturur. *Gezegenler gibi yuvarlak değildirler. *Büyüklükleri 1,5 km-960 km büyük asteroit ’Ceres –Seres’’ tir. ****Büyükten küçüğe doğru gök cisimlerinin sıralanışı*** Evren-Uzay-Gökada-Yıldız-Gezegen-Uydu GÜNEŞ SİSTEMİ Güneş, gezegenler ,uydular ,asteroitler ve kuyruklu yıldızların oluşturduğu sisteme güneş sistemi denir. Güneş sisteminde gezegenlerin güneşe uzaklıkları astronomi birimi AB adı verilen uzaklık ölçüsü ile belirtilir. AB= Güneşin Dünyaya olan uzaklığıdır. Yani 149,6 milyon km. Örnek Neptün-Güneş arası 4,45 milyar km =30 AB Mars –Güneş arası 228 milyon km =1,5 AB Jüpiter –Güneş arası 777 milyon km =5,2 AB Gezegenlerin Güneşe Yakınlık Sırası Merkür-Venüs-Dünya- Mars –Jüpiter –Satürn –Uranüs –Neptün. NOT Mars ve Jüpiter arasındaki asteroitler vardır. Bu yüzden ilk dört gezegene ’İÇ GEZEGENLER’’ , son dört gezegene ’DIŞ GEZEGENLER’’ denir. İç gezegenler katı haldedir ,bu gezegenlere ’KARASAL GEZEGENLER’’denir. Dış gezegenlerin yapısının çoğunluğu gazdan oluştuğu için ’GAZ DEVLERİ’’ denir. Gezegenlerin Büyüklük Sıralaması Jüpiter- Satürn- Uranüs –Neptün –Dünya-Venüs –Mars-Merkür. Gezegen Olma Şartları 1- Cisim Güneş etrafında bir yörüngede hareket etmeli 2- Yeterli çekim gücüne sahip olmalı. 3- Yörüngesinde başka gezegen olmamalı. ’Pluton dolayı 2006 yılında gezegen sınıfından çıkarılmış Cüce Gezegen sınıfına dahil edilmiştir. UZAY ARAŞTIRMALARI Astronomi Gök Bilimi Evrendeki gök cisimlerinin hareketlerini ,yapıların ve birbirleri ile olan etkileşimlerini inceleyen bilim dalıdır. Astronom Astronomi bilimi ile ilgili çalışmalar yapan kişilere astronom denir. Astronot Uzay çalışmalarına katılmak için eğitim alan ,uzaya giden kişilerdir. Uzaya gönderilen uzay aracının teknik sorumluluğunu üstlenir ,pilotluk görevini yerine getirir. Amerikalılar ’astronot’’ ,Ruslar ’kozmonot’’ ,Çinliler ’Taykonot’’adını kullanırlar. NOTAstroloji falcılık vs.;burçlarla ilgilenen bir inanç sistemidir. Bilim değildir. Astroloji ile ilgilenenlere ’astrolog’’ denir. Gök Biliminin Gelişimi Babilliler , Çinliler, Mısırlılar, Mayalar, Antik Yunanlılar eski çağlarda gök bilimi ile uğraşmışlardır. Ömer Hayyam 1048-1131 Dünyanın ilk rasathanesini kuran, Celali Takvimi’nin hazırlayan İranlı bilim adamıdır. Nicolaus Copernicus 1473-1543 Dünyanın ve diğer gezegenlerin güneşin etrafında döndüğünü ilk kez dile getiren astronomdur. Kopernik’le birlikte dünyanın evrenin merkezi olduğu düşüncesi yıkıldı. Galileo Galilei 1564-1642 İcat ettiği teleskopla gök cisimlerini incelemiş, önemli astronomi keşifleri yapmıştır. Yaptığı gözlemlerle Kopernik`in “Dünya ve diğer gezegenler, Güneş`in etrafında dönüyor.” iddiasını desteklemiştir. Ayın kraterlerini, Jüpiterin uydularını, Satürn’ün halkalarını ilk kez gören kişi oldu. Johannes Kepler 1571-1630 Gezegenlerin hareketlerini açıklayan Kepler kendi adıyla anılan 3 temel yasa ortaya koymuştur. Christiaan Huygens 1629-1695 Satürn’ün uydusu Titan’ı, Orion takımyıldızını keşfeden Huygens, ayrıca daha dakik saatler ve daha güçlü teleskoplar yapılmasına katkıda bulunmuştur. Georges Lemaitre 1894-1966 Büyük patlama teorisini ilk ortaya atan rahip ve bilim adamı. Evrenin bir zamanlar bir atomun içinde sıkışmış olduğunu, parçalanan atomun evreni oluşturduğunu ileri sürdüğü görüşü önceleri kabul görmese de daha sonra bir çok delille birlikte kabullenildi. Edwin Hubble 1889-1953 Evrenin sürekli genişlediğini ispatlayan, yıldızların uzaklaştıklarını bize ulaşan renklerindeki farklılaşmalar sayesinde ortaya koyan, Samanyolu’ndan farklı galaksiler de olduğunu ispatlayan bilim adamı. Türk Gök bilimciler Ali Kuşçu-Takuyittin-Uluğ Bey-Kadızade Rumi Ali KuşçuÇeşitli güneş saatleri enlem ve boylam derecelerini belirlemiş. İlk AY haritasını bir bölümüne Ali Kuşçu’nun adı verilmiştir. Takuyittin Gözlemlerinde ölçüm yapmak için aletler geliştirmiş. Gezegenlerin konumları ile ilgili araştırmalar yapmış. İstnbul’da çok önemli bir rasathane gözlemevi inşa ettirmiştir. Eserlerinde güneş hareketlerini hesaplamıştır. Osmanlıda ilk rasathaneyi kurmuştur. Teleskop ve Gök Bilimine Katkıları Teleskop olmasa ; *Uzay bilimi gelişemezdi. *Gök cisimleri incelenemez, astronomi diye bilim olmaz akıllarda yüzlerce soru kalırdı. *Dünya’nın Güneş sisteminde ,Samanyolu galaksisinde olduğunu varlığı belirlenemezdi. *Gezegenlerin güneş çevresinde döndüğü bilinemezdi. *Evrenin sürekli genişlediği bilinemezdi. Evrenin oluşumu ile ilgili teoriler oluşmazdı. Teleskop Uzaktaki nesnelerin görüntüsünü büyüten, ayna ve merceklerden yapılmış gözlem aletidir. Teleskop çeşitleri şunlardır. Mercekli OptikTeleskop İçinde birkaç mercek var. Işığı toplayarak görüntü oluşturur. Aynalı Teleskop İçinde ayna ve mercekler kullanılır. Işığı toplayarak görüntü oluşturur. Radyolu Teleskop Radyo dalgaları ile görüntü oluşturan en uzak yerleri gözlemlemeye yarayan teleskopların en gelişmişidir. -Hans Lippery,1608 yılında ilk teleskopu yapmış,askeri alanda kullanmıştır. -Gelileo, Işığın kırılması prensibine dayanan teleskopu astronomi alanında kullanan ilk bilim adamı. Küçük teleskopların yanı sıra tonlarca ağırlığa sahip teleskoplarda vardır. Örneğin Hubble Uzay Teleskopu çok büyük teleskoptur. NOT Işık kirliliği , hava kirliliği ve bulut yoğunluğu uzay araştırmalarını zorlaştırır. Bu yüzden gözlem evleri şehirden uzakta yüksek yerlere kurulur. -Teknolojinin ve uzay teknolojileri sayesinde uzay roketi , uzay mekiği ,uzay sondası , uzay istasyonları ,yapay uydular geliştirilmiş astronotların çevre şartlarından etkilenmemesi için özel kıyafetler bulunmuştur. Roketler Bir uzay aracını uzaya taşımak için kullanılır. Sadece atmosferden çıkana kadar işe yararlar. Roketler hem yanıcı hem yakıcı maddeyi beraberinde taşır. Sıvı yakıtların kullanıldığı roketlerde yakıt ve sıvı oksijen yanmanın gerçekleşeceği hazneye gönderilir. Yanma sonucunda oluşan gazın roketten çıkarken sebep olduğu itme ise roketi hızlandırır. Uzay Roketleri Tekrar kullanılabilen uzay araçlarıdır. Uzayda araştırma yapılması ,yörüngelere uydu yerleştirilmesi gibi amaçlarla kullanılır. Uzay mekiklerinin geliştirilmesi ile uzayda araştırma yapılması mümkündür. Uzay mekikleri Dünyanın ilk yeniden kullanılabilen ve büyük uyduları bile taşıyabilen araçlardır. Roket gibi yükselir, uzay gemisi gibi yörüngede manevra yapar , uçak gibi geri döner. Uzay Sondaları Bir gezegeni veya gök cismini incelemek için ona gönderilen , yakınında uçma ,çarpma , yörüngesinde dolaşma veya üzerine inme gibi görevleri yerine getiren uzaktan kumanda edilen insansız uzay araçlarıdır. Fotoğraf çeker ,toprak ve atmosfer analizi yapar. ’Gök cisimlerine uzay boşluğuna gönderilip bilgi toplamaya yarayan robotik araçlardır. Uzay İstasyonları Uzay araştırmalarına düzenli yürütülmesi ve yeryüzünde yapılamayan deneylerin yapılması amacıyla uzay istasyonları kurulmuştur. Astronotlar bu uzay istasyonlarında incelemeler yapmaktadırlar. Örneğin sıfır yerçekiminde aşı ,biyolojik madde arıtımı vb. -4 tane uzay istasyonu kurulmuştur. Bunlardan en bilineni 12 ülkenin çalışma yapacağı ’Uluslararası Uzay İstasyonu ISS ’ dir Yapay Uydular İnsan eliyle yapılıp Dünya yörüngesine yerleştirilen cisimlere yapay uydu denir. *-Dünya’daki değişimleri gözlemlemek Hava olayları. *-Her türlü iletişimi sağlamak TV, Telefon ,İnternet vb. *-Uzay araştırmalarına yardımcı olmak. *-Tarımın takibi , maden ve petrol yataklarının belirlenmesinde yararlanılır. Türkiyenin ; Türksat 2A-3A -4A uydusu var Uzay Araştırmalarında Ortaya Çıkan Buluşlar -Tükenmez kalem -Arabalardaki navigasyon cihazları -Düz ekran TV. -Ses kontrolü tekerlekli sandalyeler. -Darbe emici özellikli koşu ayakkabıları -Bebeklerin nefes alması kesildiğinde uyaran uyku kıyafeti -Teflon tava -Diş teli -Alüminyum folyo -Güneş panelleri -Duman dedektörü Uzay Teknolojileri Sayesinde -Uydularla telefon, radyo, TV. ,internet iletişimi gerçekleşti. -Astronotların aşırı sıcak ve basınca dayanıklı kıyafetler üretildi. -Kanserli hücrelerin görüntülenmesini sağlayan cihazlar üretildi. -Uçak kanatlarında buzlanmayı önleyici sıvının bulunması -Koşucuların vücut ısılarını korumak için yalıtım malzemesibulundu. -Petrolün denizden temizlenmesi için petrol emici kapsüller üretildi. -Tarımda su, gübre ,ilaç kullanımını azaltıcı çalışmalar yapılmıştır. Uzay Kirliliği 60 yıldan beri gönderilen yapay uydular ve bunların parçaları ,yakıt tankları ve uzay mekiği parçaları bir süre sonra kullanılamaz hale gelir. Uzay çöplüğü oluşur. Uzay kirliliğine sebep olan bu parçalar şu an bir tehlike oluşturmuyor. Ancak ileride bu miktar arttıkça insan hayatı için önemli tehlike haline gelecek. Uzay kirliliğini önlemek için; Ömrü tükenen uyduların Dünya’ya düşmesini sağlamak. Doğal ve kendini yok eden malzemeler kullanmak. Uzay araçlarının yörüngelere en az kirlilik oluşturacak şekilde yerleştirmek. NOT 1957-Uzaya Giden İlk Canlı –Laika adli köpek . 1961–Uzaya çıkan ilk insan- Rus kozmonot ’Yuri Gagarin’’ dir. 1969-Ayak ilk basan insan- Apollo 11 uzay aracı ile Amerikalı Neil Amstrong’dur. Yanında Edwin Aldrin ve Michael Collins vardır. Galaksi Galaksi veya gök ada, kütle çekimi kuvvetiyle birbirine bağlı yıldızlar, yıldızlararası gaz, toz ve plazmanın meydana getirdiği yıldızlararası madde ve şimdilik pek anlaşılamamış karanlık maddeden oluşan sistemdir. Kosmos İngilizce'de evren Yunanca ???µ?? kosmos, kainat anlamlarına olarak bezeme, süsleme, donatma anlamına gelen kosmos, ilkçağ Yunan felsefesinde "evren" , "evrenin düzeni", özellikle de fiziksel ya da görünür dünyanın uyumlu birliği anlamında kullanılmıştır. Güneş sistemi Güneş Sistemi, Güneş ve onun çekim etkisi altında kalan sekiz gezegen ile onların bilinen 166 uydusu, beş cüce gezegen Ceres, Plüton, Eris, Haumea, Makemake ile onların bilinen altı uydusu ve milyarlarca küçük gök cisminden oluşur. Küçük cisimler kategorisine asteroitler, Kuiper kuşağı cisimleri, kuyrukluyıldızlar, gök taşları ve gezegenlerarası toz girer. Günes adini vermis oldugumuz bir yildiz , bu yildizin çevresindeki belirli yörüngelerde bulunan 9 gezegen ve çok sayida küçük gökcisminden olusmaktadir. Günes Sisteminde yer alan gezegenlerin isimleri sirasi ile Merkür, Venüs, Dünya, Mars, Jüpiter, Satürn, Uranüs, Neptün ve Plüton dur. Evrende sayisiz yildiz oldugu tahmin edilmektedir. Bu yildizlar belli galaksilerde yer alir. Günes Sistemi de Samanyolu Galaksisinin bir elemanidir. Samanyolu Galaksisi içinde %90ninin büyüklügü günes kadar olan 100 milyar yildiz oldugu tahmin edilmektedir. Bu yildizlardan her birinin çevresinde 9 gezegen oldugunu düsünürsek bazi yildiz sistemlerinde çok daha fazla gezegen vardir. sadece Samanyolu Galaksisinde 1 trilyona yakin gezegen oldugu sonucuna ulasiriz. Tüm evreni ele alirsak sayilarla ifade edemeyecegimiz bir sonuç ortaya çikar. Evrende kesif bekleyen sayisiz gezegen olmasina ragmen insan oglunun henüz Günes Sisteminde ki gezegenler hakkindaki bilgileri bile çok yetersizdir. insan oglunun evren ve gezegenler hakkindaki arastirmalari çok eskilere dayansa da ancak günümüzde bu arastirmalar bilimsel boyut kazana bilmistir. Son yillarda uzaya yollanan uzay araçlari ve sondalar sayesinde çok degerli bilgiler edinilmisse de bu güne kadar uzay bilimi konusunda yapilabilen en büyük gelisme Aya ayak basmak olmustur. Günes Evrendeki sayisiz yildizdan sadece biri olan Günes, Samanyolu Galaksisinde yer almaktadir. Günes, üzerinde yasadigimiz gezegenin de içinde bulundugu Günes Sisteminin merkezini olusturur. 4,65 milyar yasimda oldugu tahmin edilen bu dev enerji kaynaginin yari çapi 7x105 km yani dünya yariçapinin 100 katidir. Ekliptik düzlem normaliyle 75° 15 açi yapan Günes, ekseni etrafindaki dönüsünü yaklasik 27 günde tamamlar. Günesin merkez sicakligi 10 milyon derece, dis sicakligi ise 5700 K° dir. Baslangiçta 2x1030 kglik kütlesinin %73 lük kisminin hidrojenden, geri kalan kismini ise helyumdan olustugu tahmin edilmektedir. MERKÜR Merkür günes sistemindeki en küçük ikinci gezegendir ve günese en yakin olan gezegen olma unvanini tasir. Günese olan ortalama uzakligi milyon kilometredir. Çapi çok küçük olmasina ragmen4878 kilometre, çapina göre büyük bir çekirdegi vardir. Bu çekirdegin %65i demirden olusmustur. Fakat çekim gücü çok yüksek degildir, olusturdugu manyetik alan yaklasik olarak dünyadakinin 100/1i kadardir. Günese en yakin gezegen olmasindan dolayi gündüz sicakligi 427 C° ye kadar ulasir. VENÜS Venüs, Merkürden sonra günese en yakin 2. gezegendir. Kütlece dünyaya yakin bir büyüklüktedir. Ve kendisine ait bir atmosfere sahiptir. Gün dogumunda ve gün batiminda günese yakin olarak, dünyadan çiplak gözle rahatlikla görülebilir Halk tarafindan Çoban Yildizi olarak ta bilinir. Günes ve aydan sonraki en parlak gök cismidir. GÜNEŞ SİSTEMİNDEKİ GEZEGENLERİN BAZI ÖZELLİKLERİ ŞUNLARDIR; Gezegenlerin tamamı elips şeklinde bir yörüngeye sahiptir ve tüm gezegenlerin dönüş hızları birbirinden farklı olmakla birlikte bazı gezegenlerin yörüngeleri birbiri ile kesişir. Gezegenler hem kendi ekseni etrafında hem de güneşin etrafında batıdan doğuya doğru dönerler. En küçük gezegen Plüton, en büyük gezegen Jüpiter'dir. Güneş'e en yakın gezegen Merkür, bilinen en uzak gezegen ise Plüton'dur. Dünya'ya uzaklık ve yarıçap olarak en yakın gezegen Venüs'dür Dünya'nın 1, Mars ve Neptün'ün 2, Uranüs'ün 6, Satürn'ün 10 ve Jüpiter'in 12 uydusu vardır. Merkür ve Venüs'ün uydusu yoktur. Gezegenlerin dönüş hızları güneşe olan uzaklıklarına göre ters orantılıdır. Tüm kazanımları veya birden fazla kazanımı kapsayan sorular için. kazanımına ait sorular aşağıda listelenmektedir. Sınıflarda tek tek soru çözümü için her sayfada 1 soru gösterilmesi çok işe yaramaktadır. Her sayfada gösterilmesini istediğiniz soru sayısını aşağıdan seçiniz. Bu kazanıma ait Toplam 2 Soru bulunuyor. 1 ile 2 arası sorular gösteriliyor. 1. Soru-3176 Bir öğrenci hazırladığı çiçek modelinin yapraklarına bazı gök cisimlerinin adını yazmıştır. Bu öğrencinin modelinden Güneş sisteminde yer almayan gök cisimleri çıkarılırsa hangi şekil elde edilir? A B C D Cevap/Çözüm Göster Tüm Cevap/Çözümleri Göster Çözüm Öner/Hata Bildir Detayları Göster 2. Soru-3178 • Dünya’mıza en yakın yıldız olup çıplak gözle görülebilir. • Yüzey sıcaklığı yaklaşık olarak 6000°C’tur. • Büyüklüğü Dünya’mızın büyüklüğünün yaklaşık olarak 110 katıdır. Verilen bilgiler, aşağıdaki gök cisimlerinden hangisine aittir? A Venüs B Güneş C Titan D Asteroit Cevap/Çözüm Göster Tüm Cevap/Çözümleri Göster Çözüm Öner/Hata Bildir Detayları Göster Bu kazanıma ait Toplam 2 Soru bulunuyor. 1 ile 2 arası sorular gösteriliyor. Konuya Ait Tüm Kazanımlar Tüm kazanımları veya birden fazla kazanımı kapsayan sorular için. Güneş sistemindeki gezegenleri birbirleri ile karşılaştırır. Güneş sistemindeki gezegenleri, Güneş’e yakınlıklarına göre sıralayarak bir model oluşturur. Ünite Seç » Güneş Sistemi ve Tutulmalar » Güneş Sistemi » Tüm kazanımları veya birden fazla kazanımı kapsayan sorular için.

güneş sisteminde yer almayan gök cisimleri